به نام خدا
برای آمارگیری و هوا خوری، پیکر بی رمق حمید را با یکی از بچه ها، به سختی به داخل محوطه می بریم. گوشه ائی از محوطه روی زمین می خوابانیم، همه باید منظم توی صف آمار گیری صبح گاهی بایستیم. وضع نابهنجارحمید پاگیرم می کند و روی سرش می ایستم. جوری که آفتاب داغ روی تن خسته و تب دارحمید نتابد.
زندان الرشید؛ گیج و دلتنگ و غربت زده زیر مشت و لگد و باتوم پیاده می شویم. گوشه ائی از محوطه زندان روی زمین می نشینیم، هنوز دست مان از پشت بسته است. احساس می کنم صبح شده است و بدون وضو مهر نمازم را محرمانه در دل می خوانم. گرسنه ام. تشنه و خسته و خواب آلوده ام. بازجوئی ها شروع می شود. نه آبی نه غذائی. فقط می پرسند و با قنداق تفنگ می کوبند به شانه و شکم و پهلو. هیچ قانونی برای کتک زدن ندارند. هر جور که دلشان بخواهد بستگی به تنوع روحی شان دارد. همان جور رفتار می کنند. رفتاری زشت و کریح و پلید و غیر انسانی.
نزدیک ظهر شده است، تکه نانی خشک و دو دانه خرما، لیوانی نیمه پرآب ولرم، از قبل ظهر روز قبل که اسیرشدم، این اولین لقمه ائی است که می خورم.
با خودم فکر می کنم باید مسیر سختی را طی کنم، پس نباید کم بیاورم. دیگر نمازهای اسارت را نمی شمارم. نماز اسارت را می خوانم، نمازهائی که در تمام طول عمرم یک جوری دلنشین تر است.
نمازی متفاوت، مهر و سجاده ائی در کار نیست. که تمام قلبم قبله است. همه وجودم نیایش. فرصتی بزرگ برای انسانی دیگر شدن، و می تواند این فرصت بزرگ برای تهی شدن از آرمان ها هم باشد. کم بیاوری و به ذلت بیفتی. نه ما پیرو همان زینب کربلائی هستیم که در اسیری و مشقت و رنج، مبارزترین انسان آزاده عالم است.
مدتی بعد چند ایفا وارد می شوند، خدا خدا می کنم بچه ها آشنا باشند، توی این غربت سخت، تنها رفاقت است که آدم را از این همه دلتنگی و فراق می رهاند.
بچه ها که پیاده می شوند، گوشه ائی روی زمین، بلند می شوند و اشاره می کنند، شعبان نائیجی، صالحی، اشاره می کنم، من اینجا هستم، سری تکان می دهند، سلامی می کنیم. حبیب بُغ کرده و با نگاهش خط گرو می کشد، رسول را می بینم افتاده خونین، نیمه اغماء، حسین برومند، سرتا پا خونی است، حمید غیوری، می بینم که همه هستند، خوشحال می شوم. تنها جائی که خیلی بد است که آدم ببینید دوستانش را هم آورده اند، و از دیدن آنها خوشحال هم می شود. در صورتی که نباید خوشحال بشود که دوستانش را آورده اند به اسیری و خوشحال می شود، همین اسارت است. چون رفیق پیدا می کند، خوشحال می شود که تنها نیست. ناراحت می شود، چون که دوستانش اسیر شده اند.
خلاصه آدم می ماند سرگردان که عاقبت خوشحال باشد یا ناراحت.
عراقی ها آمارگیری می کنند، کتک خوران می رویم داخل زندان، ازنرده های مخوف آهنی می گذریم. از مقابل قاب عکس بزرگ صدام افلقی عبورمی کنیم. وارد یک راهرو می شویم. دو طرف بازداشتگاه، سالن های صد نفره، بعضی ها روانه سالن و ما داخل راهرو اصلی مستقر می شویم.
اولین شب سخت وسنگین، گیج و مبهوت می گذرد. فردایش آمارگیری و بازجوئی، اذیت وکتک کاری، غروب روز دوم، وقتی داشتیم وارد سالن می شدیم، یک بسیجی اسیر محکم می کوبد به کله صدام، قاب عکس صدام خرد می شود.
عراقی ها می ریزند داخل زندان، هر چه داد و فریاد می کنند، ضارب صدام را کسی نمی فروشد.
تهدید می کنند که دست و سرتان را می شکنیم و ما را به حال خودمان وا می گذارند. اذان مغرب نزدیک است، من هم صوتی خوبی دارم، توی آن شرایط که نماز و نیایش ممنوع است. زد به دلم، ایستادم، توکل به خدا؛ گفتم: هرچی باداباد. ته راهرو و دوطرف چندین بازداشتگاه، حدود هزار اسیر، شروع کردم با صدای بلند و رسا به گفتن اذان مغرب: الله اکبر الله اکبر …
در حین اذان، نگهبان عراقی آمد نزدیک، با صدای بلندی داد زد: «عقوبات عقوبات»
خداوند حجابی حائل کرد، نگهبان عراقی را من اصلا نمی دیدم، هر چه فریاد می زد: عقوبات عقوبات. من صدایم را بلندتر می کردم.
اذان که تمام شد، دیدم خیلی از بچه ها دارند اشک می ریزند؛ یک غروب غریبانه انه. دلتنگی ریخت توی دل بچه ها.
نگهبان عراقی تهدیدکرد که فردا پدرتان را در می آوریم. قاب عکس هم صدام شکسته، حسابی دلشان پر بود. من هم تازه اسیر، هنوز قدرت غذاهائی ایران توی تنم بود وکله ام حسابی باد داشت، با کله شقی به نگهبان عراقی گفتم: برو گمشو هر غلطی دلتان خواست بکنید.
فردا صبح همه را کشیدند بیرون، گفتند: کی اذان گفت؟
هیچ کس حرفی نزد. بعد یک مرتبه ریختند به جان ما و حالا نزن کی بزن. دیدم دارند به قصد کشتن همه را از دم می زنند، من هر چی گفتم: بابا من اذان گفتم. تو کله پوکشان فرو نرفت.
حسابی تا جان داشتند، با شلاق و باتوم و پوتین، با قنداق تفنگ کوبیدند، به همه جای تن ما، آنقدر که چون خورشیدی بی رمق، چسبیده به ته افق، بیهوش و بی جان، خودمان را کشان کشان، به داخل سلول ها کشاندیم.
هفته سوم، دیگر از گرسنگی و تنبیه های بدنی در وقت و بی وقت، بچه ها انرژی خود را از دست داده اند، مجروحین اوضاع اصفناکی پیدا کرده، نه درمانی نه داروئی، آرزو دارند کاش فقط اسیر بودند. سیستم ایمنی بدن وقتی ضعیف بشود، با کوچکترین بیماری به سرحد مرگ می رود.
«حمید غیوری» از رزمندگان بسیجی گرگانی، تب کرده، تبی شدید، بالای چهل و دو درجه، بیشتر. از شدت تب در آن هوای گرم و سوزان عراق، داغ و جوشان شده بدنش، آنقدر که اگر زمستان بود، حرارت بدن حمید می توانست یک آسایشگاه صد نفری را گرم کند.
برای آمارگیری و هوا خوری، پیکر بی رمق حمید را با یکی از بچه ها، به سختی به داخل محوطه می بریم. گوشه ائی از محوطه روی زمین می خوابانیم، همه باید منظم توی صف آمار گیری صبح گاهی بایستیم. وضع نابهنجارحمید پاگیرم می کند و روی سرش می ایستم. جوری که آفتاب داغ روی تن خسته و تب دارحمید نتابد.
نگهبان عراقی گفت: این اسیر را برای چی انداختید روی زمین، چی شده؟
گفتم: بیماره، تب داره، در حال مرگه بدنش عفونی شده، وضع وخیمی داره.
گفت: برید توی صف، من الان بهش سه تا پنی سیلین میزنم، تبش می ریزه و سرحال میشه.
توی دلم گفتم: خدا پدرش را بیامرزه، توی این: «زندان الرشید» میان این همه عراقی وحشی یک آدم با معرفت پیدا میشه و ته دلمان بشکن زدیم.
خوشحال رفتیم بین اسرا و منتظر ماندیم.
نگهبان عراقی رفت. چند دقیقه بعد، با یک کابل ضخیم دو متری برگشت.
با آن قد و قواره گاو میشی اش وقتی آن کابل ضخیم دومتری را توی دستش دیدم، از وحشت دلم مثل یک دیوار ده متری فرو ریخت، قلبم؛ گپ گپ، شروع کرد به زدن، تمام بدنم رعشه گرفت.
این نامرد گفت: الان میرم سه تا پنی سیلین میارم بهش میزنم.
نگهبان عراقی اشاره کرد بیا.
رفتم جلو روی سر حمید ایستادم.
گفت: به شکم برش گردان، برو عقب. پام سست و بی رمق شد.
نگهبان عراقی کابل را کشید با آن دست های گاو میشی اش، کوبید به پشت حمید، سه تا محکم کوبید به پشت اش، حمید از هوش رفت. هر بار که می زد، حمید نیم متر از زمین بلند می شد و می افتاد.
حمید را بردیم داخل سلول، فردا صبح حمید سرحال از جاش بلند شد و به کلی تب اش فرو ریخت.
۲۳ روز سخت و نفس گیر را گذراندیم و از زندان الرشید به اردوگاه دوازده تکریت منتقل شدیم.
توی اردوگاه تکریت، بعضی ها بریده اند و روحیات خودشان را از دست داده بودند. کم آورده اند و مجبور به جبران آن کمبود ها، و جبران آن خود فروشی است.
این آدم ها غالبآ توی جبهه هم زمینه قوی آرمانی نداشتند.
زمینه که نداشتند هیچ اصلا آرمانی نبودند، ناخواسته آمده بودند، به حساب خودشان گرفتار اسارت شده اند، برای آنها که بریده بودند، اسارت گرفتاری بود، اما برای کسانی که آرمانی و هویت ولائی داشتند، اسارت یک بخش از مبارزه بود. یک اسیری بنام قاسم از یک خانواده مرفه و مشمول خدمت سربازی، اهل تهران، سیگاری هم بود. ما را هم توی گردان می دید که با موتور رفت آمد می کنیم، همیشه هم با فرمانده گردان بودم. من را فروخته بود. از طرفی هم چون معتاد بود و نیاز شدید به سیگار داشت، مجبور بود به هر نحوی شده عراقی ها را دست به سر کنه، تا بتونه سیگارش و بدست بیاره. هر یک از بچه ها را که به عراقی ها می فروخت، یک پاکت سیگار می گرفت، نان اضافه می گرفت. این شده بود که عراقی ها به کسانی که جاسوس اند امکانات بیشتری واگذار می کردند.
مدتی بود که افتاده بود به جان سربازهای عراقی که سعید مفتاح پاسدار است، فرمانده است، سربازهای عراقی هم او را شناخته بودند. حرفش را گوش نمی کردند. یک روز یک اکیپ از افسران عراقی برای سرکشی به اردوگاه ۱۲ تکریت می آیند. بین آنها یک سرتیپ هم بود، این قاسم سیگاری، پرید جلوی پای سرتیپ عراقی؛ گفت: من این جا یک نفر را می شناسم که پاسدار است، فرمانده است و سربازهای تان حرفم را گوش نمی کنند. سرتیپ عراقی از قاسم سیگاری خیلی خوشش آمد، دستی به سرش کشید، یک پاکت سیگار بهش داد بعد از قاسم تشکر کرد. هنوز یک ساعت نگذشته بود، که عراقی ها من را از صف کشیدند بیرون، پای میز محاکمه، یک سرتیپ بود، یک سروان، دو سرگرد مترجم عراقی. بازجوئی شروع شد. اسمت چیه؟ بچه کجائی؟ چند سال داری؟ چکاره بودی؟ چندبار به جبهه آمدی؟ داوطلبی یا پاسداری یا سرباز؟ و… من هم یک سری اطلاعات سوخته به آنها دادم.
گفتم: من یک بسیجی عادی هستم، اولین بارم هست که به جبهه آمدم.
گفت: نه تو طبق مدارکی که ما داریم، شما سال هاست که جبهه بودی، همیشه هم حضور داشتی، فرمانده بودی. خیلی هم به خمینی وفا داری، همیشه عکس خمینی روی سینه ات سنجاق شده بود. این نامرد وطن فروش، جزئیات رفتاری من را توی جبهه همه را گزارش کرده بود.
گفتم: نه؛ من نه پاسدارم، نه فرمانده بودم. من یک بسیجی عادی هستم.
گفت: چکاره هستی؟
گفتم: من دانشجوام.
گفت: شغلت تو ایران چی بود؟
گفتم: دانشجو بودم، به خاطر اینکه ارشد و این چیزها شرکت کنم و از رتبه بالاتری توی دانشگاه برخوردار بشوم، با خودم فکر کردم، یک چند ماهی بروم جبهه تا بعدآ یک امتیازی برای من محسوب بشود، تا بتوانم از این امتیاز استفاده کنم.
دیدم اوضاع خیلی قمر در عقرب است. عراقی ها حرفم را نمی پذیرند و تنها بازجوئی بود که بدون کتک کاری انجام می شد، به همین خاطر من خیلی متعجب بودم.
مدتی گذشت دیدم عراقی ها دارند با هم مشورت می کنند، یک نگاهی به من، یک نگاهی به یک سری برگه ها و مدارکی که دست شان هست.
سرتیپ عراقی پرسید: کدام دانشگاه بودی؟
گفتم: ترم دوم دانشگاه سنندج، سال ۶۶٫
سرگرد عراقی گفت: علت این که قاسم، اسیر ایرانی می گه شما فرمانده بودی، چیه؟
مگه این آدم مریض است؟
گفتم: نه مریض نیست. شما این مشکل را ایجاد کردید. خودتان هم نمی دانید دارید چکار می کنید، با دروغ های اینجور آدم ها، فقط دارید وقت تان را تلف می کنید.
گفت: یعنی چی؟
چطور مگه؟
گفتم: هرکی میاد پیش تان، یک نفر را معرفی می کنه که پاسدار است، فرمانده هست، به او سیگار می دهید، امکانات می دهید، غذا می دهید، این آدم هم سیگاری است. معتاد است، کار دیگری از دستش بر نمی آید، احتیاج دارد به سیگار، هر کسی را که معرفی می کند، به او سیگار و امکانات می دهید. اگر همین طور ادامه بدهید، تمام بچه های اردگاه ۱۲ را یکی یکی معرفی میکنه و شما آخر سرگردان می شوید. نگاهی بهم کردند و گفتند: ما تمام مدارکت را توی بصره پیدا کردیم. حرفت با مدراکی که ما داریم جور درمیاد. بعد همه مدارک را ریختند جلوی من و نشانم دادند؛ این کارت دانشجوی ات، کارت شناسائی ات. دیدم درسته، تمام آن مدارک منست. که آن روز جلوی یحیی خاکی فرمانده گردان یا رسول تفکیک کرده بودم. بیاد مریم افتادم که گفت اگه اسیر بشی؟ توی دلم خدا رو شکر کردم که عکس مریم بدست این نامحرم ها نیفتاده، بعد توی دلم فکرکردم که این کارت دانشجوئی نجاتم داد.
گفتم: من به شما دروغ نگفتم. من یک دانشجو هستم.
سرتیپ عراقی گفت: این کارت نجاتت داد.
دستور دادند، فوری قاسم سیگاری را آوردند. افتادند به جانش، با قنداق تفنگ و پوتین به پهلوهاش می کوبیدند، سیلی می زدند به صورت اش، حسابی تنبه اش کردند، هر چه از جاسوسی اش خورده بود، از دماغش در آمد. افتاده بود روی پوتین های سرتیپ عراقی و می بوسید. قسم می خورد بخدا به پیر به پیغمبر من دروغ نگفتم. سعید مفتاح فرمانده هست، پاسدار خمینی است. من توی دلم می خندیم. عاقبت وطن فروشی خفت است و بیچارگی وذلت.
عراقی ها کتک اش می زدند که چرا به ما اطلاعات دروغ می دهی. قاسم جاسوس با گریه و زاری افتاده بود به التماس که من دروغ نگفتم.
عراقی ها می زدندش و میگفتند: دروغگو این بدبخت دانشجو است.
اسیری بود و شب های دراز زمستان، گردش ماه و خورشید. روزگار مشقت و سختی و مبارزه در دل دشمن، فصل ها هم در اردوگاه اسیری بیتاب از یکدیگر می گریختند من و شعبان نائیجی و جواد سعادت و حسین برومند و علی فتحی، یک شب دور هم نشسته بودیم. به شوخی نقشه فرار ریختیم، مثل توی فیلم ها، نگاه کردیم به سقف و دیوارها و پنجره ها، که آیا راه فرار داره یانه، یک جاسوس حرف های ما را می شنود، نقشه فرار را جدی می گیرد، می رود به عراقی ها خوش خدمتی می کند. هنوز یکی دو روز از این ماجرا نگذشته بود که صبح ساعت هشت، عراقی ها ریختند داخل آسایشگاه و ما پنج نفر را با مشت ولگد کشیدند بیرون، وسط محوطه اردوگاه، تمام اسرا را هم از آسایشگاه ها آوردند بیرون، تا یک جورحال بقیه را هم گرفته باشند، حساب کار دست همه بیاد که طرح فرار نگذارند.
عراقی ها ریختند روی سرما و چوب و کابل و قنداق تفنگ و بیل و دسته بیل، تا جان داشتند ما را زدند، جوری ما را کتک زدند که بدن ما ترک برداشته بود، بیهوش می شدیم، می انداختند توی حوض آب سرد، می آوردند بیرون دوباره باز شروع می کردند به زدن، من پنج بار بیهوش شدم.
بچه های که ما را در این وضع می دیدند، بی اختیار خودشان را از دست می داند، جوری که صدای بهم خوردن دندان های اسرا را می شنیدیم. یک جوری سیلی زدند توی صورت حسین برومند که نیمی از صورتش فلج شد، جواد سعادت دچار لرزش اندام شد. بعدها ما به عنوان اسرای نمونه, در کتک خوری مشهور شدیم، شعبان نائیجی سمبل شکنجه نام گرفت، جواد سعادت شده بود «بت هبل» کتک خوری، هر کسی را که می خواستند بزنند، می بردند که «جواد سعادت» را ببیند.
جواد سعادت بعد اسارت دچار تنش روحی شدید شد و از دنیا رفت و نامش را نه در «لیست شهدا» که در لیست اموات درج و ثبت کردند. اما جواد سعادت و حسین برومند و همه بچه های جنگ برای ما مقدس اند، حتی اگر نامشان در لیست شهدا و جانبازان شهر نباشد.
بچه های گردان یا رسول: سعید مفتاح، شعبان صالحی. حمید غیوری. حسین برومند رسول کریم آبادی و حبیب/ که ظهر چهارم خرداد ۶۷ در شلمچه اسیر شدند.”
راوی:غلامعلی نسائی